مصرف زیاد کود شیمیایی و خطرات استفاده

گزارشی از خطرات استفاده از انواع کودها شیمیایی در جهاد کشاورزی منتشر شده است. هر چند کشاورزی و تولید محصولات آن بدون استفاده از کود شیمیایی امکانپذیر نیست، ولی مصرف بی ‌رویه این نوع کودها به یک نگرانی در میان کارشناسان کشاورزی و غذایی تبدیل شده است. در نیمه دوم قرن بیستم توسعه مصرف کودهای شیمیایی موجب افزایش عملکرد محصولات کشاورزی گردیده و همزمان با افزایش عملکرد در بسیاری از کشورها مشکلات ناشی از آنها باعث از بین رفتن تعادل متوازن عناصر ضروری در خاک، اختلال در حلالیت و جذب عناصر غذایی، آلودگی رودخانه و آبهای زیرزمینی و عناصر سمی همراه کود شده است. سلامت غذایی همواره به عنوان یکی از شاخص های توسعه یاد می‌شود و برای پیشبرد این شاخص تلاشهای مختلفی صورت گرفته است. اما در این میان استفاده بی ‌رویه و زیاد از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی موجب شده نگرانی درباره سلامت غذایی در جامعه شکل گیرد.

عوارض کود زیاد

خطرات استفاده از انواع کودها شیمیایی یکی از مهمترین آسیبهای استفاده بی رویه از کود و مواد شیمیایی در بخش کشاورزی، آلودگیهای زیست محیطی است که در قالب آلودگی آبهای زیرزمینی و خاک نمایان می‌شود. ترکیب مواد شیمیایی موجود در برخی کودها با جذب در ریشه گیاه و عمق خاک، موجب مشکلات و بیماری های مختلفی در مصرف کنندگان محصولات کشاورزی می‌شود. یکی دیگر از مهمترین عوارض مصرف کود زیاد استفاده غیر کارشناسی از کودهای شیمیایی آلودگی خاک است، برخی کارشناسان بر این باورند که ترکیب های سمی کودهای شیمیایی در حدود نیم سده در خاک باقی میمانند و این باعث می‌شود این مواد از طریق خاک یا آب به محصولات کشاورزی راه پیدا کنند. در کشورهای در حال توسعه با مصرف کودها میزان عملکرد محصولات افزایش می یابد و با افزایش عملکرد، میزان برداشت عناصر توسط گیاه زیادتر شده و خاک از سایر عناصر تخلیه می گردد. دسترسی به ازت بیشتر، موجب تشدید فعالیت باکتریها در تجزیه و فساد مواد آلی خاک شده و با کاهش مواد آلی مشکلات زیادی از جمله تخریب خصوصیات فیزیکی خاک، کاهش حلالیت عناصر کم مصرف، کاهش نفوذ پذیری خاک و از همه مهمتر کاهش ظرفیت نگهداری آب و عناصر غذایی در خاک بوجود می آید. با افزایش مصرف کودهای شیمیایی، افزایش بعضی عناصر از راه ایجاد املاح با حلالیت کم موجب بهم خوردن نسبت تعادل بین عناصر مغذی موجود در خاک می شود. با وجودی که قیمت کود به صورت تدریجی افزایش یافته ولی هنوز تناسب منطقی بین قیمت محصولات زراعی و قیمت کودهای شیمیایی وجود ندارد. با توجه به میزان و روش آبیاری محصولات بیشتر از یک تن کود ازته و اغلب در یک مرحله کود پاشی مصرف می گردد که نتیجه آن شسته شدن کود ازته و آلوده شدن رودخانه و آبهای زیرزمینی را به همراه دارد. در رابطه با آلودگی محیط زیست بالا بودن بیش از حد میزان نیترات در آب آشامیدنی، سبزیجات و میوه جات مطرح است. در خصوص کودهای پتاسیم و فسفات مواد اولیه اغلب همراه با عناصر سمی می باشد. بعضی از عناصر همراه کود در حالی که به مقدار محدود در تغذیه انسان، گیاه و حیوان مورد نیاز هستند با جزئی افزایش سمی محسوب می شوند. متأسفانه در تجارت جهانی اکثر کشورهای جهان سوم از جمله ایران به میزان عناصر سمی همراه کود توجهی ندارند. براساس گزارش های خاک و آب بالا بودن عناصر سمی باعث بروز مشکلاتی مانند تراکم نیترات در خاکهای زراعی و آلودگی محیط زیست می گردد. جهت رفع این مشکلات توجه به رعایت مسائل زیست محیطی از راه کنترل کیفیت مواد اولیه ، رعایت بهره برداری صحیح در جهت تولید محصولات مرغوب و کاربرد صحیح و نوع مناسب کود ضروری است.

یکی از مهمترین آموزشهای که باید به کشاورزان در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی داده شود جایگزینی کیفیت محصول به جای کمیت آن است. از دیگر راهکارها برای جلوگیری از مصرف بی رویه کود شیمیایی و آسیبهای آن، استفاده از مواد نوین و کودهای جانشین است؛ کود بیولوژیکی «ورمی کمپوست» یکی از این جانشینها است که می تواند آسیبهای کود شیمیایی مثل سوپر فسفات ساده و اوره را به صورت چشمگیری کاهش دهد. استفاده از این کود و کرم هایی که زباله را به کودهای مناسب برای کشاورزی تبدیل میکنند، بهترین جایگزین کودهای شیمیایی است که هم نیترات، کادمیم، ارسنیک و سایر ترکیبات سمی کودها را ندارد و هم میتواند مصرف آب را پایین بیاورد.