آب مجازی در بخش کشاورزی
آب مجازی چیست: یکی از مشکلات قرن حاضر که در آینده زندگی انسان بسیار زیاد خطرناک است، مشکل کمبود آب میباشد. مقدار آبی که در طول مراحل تولید محصولات کشاورزی استفاده می شود بسیار زیاد است، هر چند که برای گسترش بیشتر صنعت کشاورزی لازم به استفاده انواع کودهای مغزی مثل دی آمونیوم فسفات هستیم. یعنی با استفاده از کودهای شیمیایی حجم مصرفی آب افزایش پیدا می کند. محصول کشاورزی که به وسیله حجم عظیمی از آب تولید شده است، حالا با صادرات آن محصول به کشور دیگر دچار فروش آب مجازی به کشور دیگه شده ایم. نکته جالب زمانی که تجارت کالا ها به صورت جهانی انجام می شود، آب مجازی محصولات خرید و فروش می شود که سبب به وجود آمدن یک جریان مجازی از آب بین کشورهای مختلف خواهد شد. کشور ما از نظر منابع آب در وضعیت خطرناکی قرار دارد، و در نظر گرفتن این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است.
اب مجازی چیست و چه اهمیتی دارد
آب به عنوان مهم ترین عامل محدود کننده در نقاط خشک و نیمه خشک دنیا به خصوص ایران به حساب میاید و با اهمیت ترین و اصلی ترین عامل در مقدار بهره وری دیگر منابع به حساب می آید. اکنون کمبود منابع آب یکی از اضطراری ترین و نگران کننده ترین مشکلات جهان است. در سال های گذشته دلایل متفاوت مانند رشد جمعیت، رشد اقتصادی، تغییر اقلیم و اب و هوا و خشک سالی های متعدد، برای رسیدن به منابع آب شیرین در کشورهای مختلف رقابت ایجاد شده است که سبب کاهش منابع آب شیرین در مناطق مختلف شده و به مشکل کم آبی در کشورهای مختلف افزوده است.
آب مجازی، آب نهفته در محصولات است و میزان آب مورد نیاز برای تولید محصولات است. به طور کلی اصطلاح آب مجازی نشان دهنده مقدار آبی است که برای تولید مواد غذایی یا کالاهای تجاری استفاده می شود. اگر این محصولات را به یک منطقه خشک صادر کنند ، دیگر در آن منطقه خشک نیازی به مصرف آب برای تولید این مواد نیست. تجارت بین المللی کالاها سبب انتقال این نوع آب در سطح بین المللی می شود. کشورهای کم آب با واردات محصولات آب بر، مانند مواد غذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است در بخش های دیگر مصرف کنند. واردات آب مجازی قسمت های مختلف اقتصادی و اجتماعی یک کشور اثر می گذارد و با امنیت غذایی آن ارتباط مستقیم دارد.
آب مجازی را تعریف کنید
شاید الان از شما پرسیده باشند که آب مجازی را تعریف کنید، آب مجازی آبی یا Virtual water آبی است که یک کالا یا تولیدات کشاورزی در طول فرایند تولید مصرف می کند تا به مرحله برداشت برسد و مقدار آن برابر با جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف تولید از لحظه شروع تا پایان است. در این تعریف واژه مجازی نشان دهنده این است که بیشترین آب مصرف شده در طول فرایند تولید در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند. میزان آب مجازی برای هر محصول به شرایط محیطی و جوی در محل تولید محصول، رابطه مستقیم دارد. برای مثال در تولید یک کیلوگرم از غلات به شکل دیم و در شرایط جوی مناسب ، بین یک تا دو متر مکعب آب نیاز است، در حالی که برای تولید همین مقدار غله در شرایط جوی نامناسب و دما و تبخیر تعرق بالا بین سه تا پنج مترمکعب آب مصرف می شود. مقدار کردو نیاز آب برای تولید محصولات دامی در مقابل به محصولات کشاورزی خیلی بیشتر است. مثلا برای تولید یک کیلوگرم پنیر به پنج مترمکعب آب و برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو حدودا به شانزده مترمکعب آب نیاز است.
اقتصاد آب مجازی و شناخت آب
آب اصلی ترین عامل حیات بر روی کره زمین است و برای تداوم به مقدار مشخصی از آن نیاز دارد.. در مجموع کل آب های موجود در دنیا نود و هفت درصد آن ها را آب شور دریاها و اقیانوس ها تشکیل می دهند که به دلیل شوری قابل استفاده نیستند. پس از مجموع منابع آبی ، ذخایر آب شیرین فقط سه درصد را شامل می شود که بیشترین قسمت آن به شکل یخ در قطب های کره زمین و یخچال های طبیعی و آب های زیرزمینی وجود دارند که در دسترس نیستند. پس مقدار بسیار اندکی از اب های شیرین سبب حیات انسان و موجودات زنده روی کره خاکی شده است.
یکی از مشکلاتی که موجودات زنده و انسان با آب شیرین دارند، این است که اولا آب شیرین در همه جا پیدا نمی شود و دوما در یک منطقه مقدار آن خیلی زیاد و در منطقه ای دیگر مقدار آن بسیار کم است. در طول تاریخ دسترسی به آب، یک اصل اولیه و اساسی برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و پایداری فرهنگ و تمدن بوده است. کاهش منابع آب به دلیل استفاده ناصحیح از آب و کود کشاورزی با افزایش صنعتی شدن و شهرنشینی و افزایش تقاضا برای زمین های کشاورزی و فراورده های جنگلی در ارتباط است.
تحقیق در مورد آب مجازی
آب مجازی یا “Water Footprint” به مجموعه آبی که در تمام فرآیندهای تولید یک کالا یا خدمت مورد استفاده قرار میگیرد، اطلاق میشود. این مفهوم به ما کمک میکند تا درک بهتری از میزان مصرف آب ما در زندگی روزمره و در مقیاس صنعت و کشاورزی پیدا کنیم. آب مجازی شامل مصرف آب مستقیم و غیرمستقیم است و شامل آبی است که مستقیماً مصرف می‌کنیم (مثلاً بهداشت شخصی و آشامیدنی) و همچنین آبی که در فرآیندهای تولید محصولات مصرف میشود (مانند آب مورد استفاده در کشاورزی، تولید صنعتی و تولید محصولات مصرفی).
تحقیق درباره آب مجازی
مفهوم آب مجازی مهمی است زیرا مصرف آب در یک منطقه می‌تواند تأثیرات بزرگی روی منابع آب و محیط زیست داشته باشد، حتی اگر آن منطقه به طور مستقیم با مشکل کمبود آب مواجه نباشد. به عنوان مثال، تولید محصولات کشاورزی در یک منطقه ممکن است مصرف آب زیادی را نیاز داشته باشد، اما ممکن است این محصولات به مناطق دیگر صادر شده و مصرف آب مربوط به آن‌ها در آمار مستقیم منطقه اصلی تولید نشان داده نشود.
تحلیل آب مجازی می‌تواند به ما کمک کند تا مدیریت بهتری از منابع آب داشته باشیم، از محیط زیست حفاظت کنیم و راه‌های بهینه‌سازی مصرف آب را شناسایی کنیم. با درک بهتر آب مجازی، می‌توانیم تصمیمات مسئولان و سیاست‌گذاران را در زمینه مدیریت آب بهبود بخشیم و به سوی الگوهای مصرف پایدارتر حرکت کنیم.
انواع آب مجازی و بحران آب
از انواع آب مجازی می توان به آب مجازی هندوانه ، آب مجازی برنج، آب مجازی گوشت، بحران آب به وضعیتی گفته می شود که مشکل دسترسی به آب وجود داشته باشد. با زیاد شدن جمعیت، تعداد زیادی از کشورهای جهان در وضعیت بحران آب قرار دارند. در سرتاسر دنیا ، میزان منابع آب شیرین در سال های گذشته به علت افزایش جمعیت و فعالیت های اقتصادی و در نتیجه افزایش آن ها در تخصیص آب، کاهش یافته است. عواملی مانند افزایش جمعیت کره زمین و بهره برداری بی رویه از منابع محیط زیست برای تأمین نیازهای اقتصادی، تأثیر به سزایی در ارتباط با منابع آب داشته است از نظر سازمان ملل متحد، مسائل مربوط به بحران و مدیریت آب پس از مشکل جمعیت، دومین مسئله مهم دنیا شناخته شده است.
محدودیت ذخایر آب شیرین و در دسترس بودن آب کافی و مشکلات سیاسی در کشورهای دنیا به یک مشکل اساسی تبدیل شده است و سبب شده که این محدودیت رشد این کشورها را تحت تاثیر قرار دهد. طبق مطالعات و آ مار ارائه شده توسط برنامه عمران سازمان ملل متحد، نیمی از جمعیت دنیا برای رفع نیازهای خود، به آب کافی و سالم دسترسی ندارند.
آب مجازی محصولات کشاورزی
در کشور ایران تقریبا دوازده میلیون هکتار زمین زراعی وجود دارد که هشت میلیون هکتار به شکل فاریاب و بقیه به شکل دیم کشت می شود. میزان آب مصرفی کشاورزی تقریبا نود و چهار درصد آب مصرفی را به خود اختصاص داده است. چنین مصرفی از آب برای کشاورزی کار درستی به حساب نمیاید زیرا در سراسر دنیا تنها حدود شصت درصد از آب مصرفی هر کشور به کشاورزی اختصاص می یابد. مقدار مصرف آب برای بخش دامپروری و نگهداری از گاو شیرده، از شصت لیتر در روز تا یک لیتر در روز برای پرورش مرغ تغییر می کند.
آب مجازی در کشاورزی
آب مجازی و استفاده از ذخایر آب یا همان Water reserves نسبت به هم ارتباط مقابل دارند. مطابق تعریف، بهره وری آب یعنی استفاده از مقدار محصول ساخته شده از واحد حجم آب که واحد بهره وری اصولا به شکل کیلوگرم بر مترمکعب گفته می شود ولی آب مجازی مقدار آب مصرفی برای ساخت اندازه مشخصی از محصول است که واحد آب مجازی لیتر بر کیلوگرم است. در حالت کلی در بهره وری بیشتر به میزان ساخت از آب و در این نوع آب بیشتر به مقدار آب مصرف شده در ساخت محصولات تاکید دارد. در کل می توان نتیجه گرفت که با زیاد شدن بهره وری آب، میزان آب مجازی در تولیدات کم می شود با در نظر گرفتن ارتباط آب مجازی و بهره وری آب، افزایش بهره وری آب در کشاورزی می تواند به صرفه جویی آب مجازی کمک کند .
محاسبه آب مجازی
برای حساب کردن میزان آب مجازی محصولات در بخش کشاورزی و بخش صنعتی باید تمام ذخایر آب را به شکل مستقیم و غیرمستقیم مثل باران، آب سطحی و حتی آب زیرزمینی که در ساخت محصول اهمیت دارد در حساب کردن مورد بررسی میگیرد. محصولات کشاورزی و غذایی آب را قسمتی از مراحل تولید مصرف می کنند، ولی میزان آب مورد استفاده در واحد ساخت به مقدار بالایی به نوع محصول وابسته است.
در حدود یک میلیارد نفر، و از هر پنج نفر یک نفر در دنیا به آب سالم دسترسی ندارند. در خاورمیانه که یکی از مناطق کم آب جهان است. و در سال های گذشته بین ترکیه، سوریه و عراق بر سر فرات، بین اردن، اسرائیل و لبنان برای رود اردن، میان ایران و افغانستان بر سر رود هیرمند اختلافات در حال افزایش است. طبق گزارشات فائو این منطقه چهارده درصد مساحت کره زمین را به خود اختصاص داده است، فقط دو درصد از منابع آب را در اختیار دارد
ایران به علت قرار گیری در اقلیم خشک و نیمه خشک و رشد روزافزون مصارف آب، در سال های آینده با خطر بروز بحران آب مواجه است. پس برای مقابله با این مشکل باید نسبت به مصرف آب حساسیت بیشتری نشان داده شود. از جمله این مصارف، آب مجازی است.
آب مصرفی بخش تجاری و صنعتی
آب مصرفی بخش های تجاری و صنعتی وابسته به مصارف مراکز تجاری و صنعتی کوچک مانند کارگاه های کوچک در اطراف شهرهاست. صنایع بزرگتر و مراکز دامداری به شرط آنکه آب مورد مصرف خود را به کمک شبکه شهری تأمین کنند در این دسته قرار می گیرند. متوسط مصرف روزانه بخش تجاری و صنعتی در یک سال برای هر شخص از جمعیت شهر حداقل ده و حداکثر چهل و پنج لیتر در روز گزارش شده است.
آب مجازی در ایران
واژه تجارت آب مجازی به زمان های دور بر می گردد و پیشینه آن برای زمانی است که تجارت تولیدات انجام میشده است ولی با در نظر گرفتن شرایط و تنش های آبی در سال گذشته این معنا و مفهوم یک شاخص اصلی مدیریتی در مدیریت ذخایر آ ب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آزمایشات انجام شده در مورد این آب باعث بالا بردن اطلاعات عموم مردم و دولتمردان باید سیاست گذاری و شناخت تولیدات اثر گذار بر سیاست های برنامه ریزی و تخصیص آب می شود و برای کشوری مثل ایران از اهمیت خاص و مهمی برخوردار است.
سرمایه گذاری در صنعت آب مجازی در سال های گذشته به شکل متداول با افزایش چشمگیری همراه بوده است و پانزده درصد آب قابل استفاده در جهان به شکل آب مجازی صادر می شود. بخش کشاورزی بزرگ ترین بخش اقتصادی بخاطر مصرف آب است و تجارت تولیدات کشاورزی از مهم ترین بخش تجارت این آب محسوب می شود. آزمایشات سال دو هزار میلادی نشان می دهد که مقدار متوسط سالانه آب مجازی توسط تجارت از محصولات آب بر، هزار و پانصد کیلومتر مکعب است که هشتصد کیلومتر مکعب آن مربوط به تجارت تولیدات کشاورزی و بقیه در ارتباط به تجارت دام و تولیدات مشتقات آن بوده است. در این صورت آزمایشات جدید مشخص کرده است که با مطالعه بر روی این آب در مدیریت بحران ذخایر ابی در تعداد زیادی از کشورها پرکاربرد است و به مقدار زیادی از هدر رفت اب در کشورهای مناطق خشک و نیمه خشک جلوگیری می کند.
مقدار آب سبز و آب آبی و طریقه مصرف
دانشمندان و مدیران بخش ذخایر آب مجازی معتقد هستند با صادرات و واردات تولیدات و محصولات، مقدار زیادی از آب جابه جا می شود که به تجارت آب مجازی معروف است. در عمل تجارت آب مجازی، برای کاهش فشار بر ذخایر آب، مخصوصا در کشورهای کم آب و مناطق خشک پیشنهاد می شود که تولید مواد غذایی از ذخایر آب داخلی، به واردات مواد غذایی روی آورده و ذخایر آب داخلی را برای فعالیت های تجاری پر سود به کار گیرند.
اهمیت آب مجازی چیست
اهمیت آب مجازی چیست؟ استفاده از آب مجازی بیشتر از چهار دهه است که در سیاست گذاری های کشورهای توسعه یافته و مدیریت ذخایر ابی استفاده می شود متاسفانه در ایران اهمیت زیادی به این نوع آب وجود ندارد. پایین بودن کارآمدی آب در بخش کشاورزی در ایران، سبب اهمیت پیدا کردن آب مجازی در این بخش می شود، پس بهترین راه حل در شرایط حال حاضر ، گسترش بیشتر تجارت آب مجازی است. به طور کلی کشورهای کم آب می توانند با این تجارت و واردات تولیدات آب بر، مقدار آب قابل توجهی را برای تولید محصولات ذخیره کنند.
با توجه به اینکه محدودیت دسترسی به منابع آب شیرین دنیا ، و بالارفتن تقاضا برای ذخایر محدود دلیلی است تا برای اطمینان از تأمین امنیت غذایی جمعیت روبه افزایش د کل دنیا ، راه حلی به غیر از ارتقاء کارآمدی آب در بخش کشاورزی نیست. تولید مواد غذایی کشاورزی تا مقدار زیادی به آب وابسته است. با توجه به تحقیقات انجام شده معلوم شد که از هشتاد و شش میلیارد مترمکعب آب مورد استفاده در بخش کشاورزی ایران حدود سی و سه درصد، برای گندم مصرف میشود که با در نظر گرفتن نوع آبیاری از دسترس گیاه خارج میشود. پس استفاده از روش های آبیاری با جوابدهی بالا یک اصل اساسی و مهم برای بالابردن کارآمدی و استفاده درست از آب کشاورزی است. مطلب مهم دیگر آب مجازی است که با برنامه ریزی درست در تولید، حجم آب مصرفی را کنترل و با واردات محصولات که نیاز آبی زیادی دارند از ذخایر آب محافظت کرد.
بیشترین بخش از زمین های کشاورزی کشور به کشت دیم تعلق دارد و به کمک بذرهای اصلاح شده و کاشت به موقع و صحیح، میزان قابل توجهی از آب برای آبیاری صرفه جویی شده و از هدر رفت ان جلوگیری میکند و با آموزش و ترویج روش های آبیاری و استفاده از کودهای شیمیایی نظیر سولفات آمونیوم، سوپر فسفات ساده، سولفات پتاسیم و کود اوره مقدار تولیدات کشاورزی افزایش خواهد داشت. همین طور پیشنهاد می شود که با برنامه های کامل جهت بالابردن کارآمدی آب در نظر گرفته شود. به کار بردن از سیستم های مدرن و جدید به جهت بالابردن جوابدهی در آبیاری گسترش پیدا کند و روش های آبیاری موجود اصلاح شود. و برنامه ریزی و مدیریت درست برای واردات تولیدات کشاورزی و استفاده از آب مجازی. برای سرمایه گذاری روی روش های استحصال آب باران برای آبیاری کشت های دیم است.
با سلام
با وضع قوانین و ضوابط مدیریت آب مجازی متمرکز و بروزرسانی مداوم آن و شناخت انواع آب و مدیریت مصرف آن، آنهم با رویکرد مدیریت سبز و افزایش سطح آگاهی جامعه و تبدیل آن به فرهنگ؛ میتوان به آینده امیدوار بود. امید است که در تحقق یافتن این موارد، نزول رحمت الهی بیش از پیش انجام شود
مبحثی بود که حقیقتا در موردش تا الان نشنیده بودم