الگوی کشت در ایران

براساس تحقیقات شرکت پالایش کود ایران به دلیل گستردگی در پهنه مرزی و وجود اقلیم های متنوع در مناطق مختلف، ایجاد یک الگوی کشت مناسب که بتوان از عوامل تولید مخصوصا عامل محدود کننده ای مانند اب حداکثر استفاده را داشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به طور کلی طبق تعریف وزارت کشاورزی الگوی کشت عبارتست از انتخاب یک نظام کشاورزی با سود اقتصادی ثابت بر پایه ی سیاست کلی مملکت، علم و تجربه کشاورزان و برداشت کافی از ظرفیت منطقه ای با در نظر گرفتن قوانین اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در مسیر حفظ محیط زیست.

الگوی کشت یعنی چه

طبق این تعریف در مناطق مختلف کشور کشاورزی و زراعت و باغداری باید بر اساس بهره مندی از جنگل و مراتع طبق پتانسیل های موجود در هر منطقه باشد و به اقلیم و منابع ابی موجود در دشت ها توجه شود و از روش هایی برای بهبود منابع اب زیر زمینی و کاهش مصرف اب در بخش کشاورزی بهره مند شد. تخصیص زمین های کشاورزی و برنامه ریزی صحیح برای کشت و آیش گیاهان سازگار با مناطق مختلف از جمله شرایط مختلف و ضروری است که باید با سیاست های اقتصادی و اجتماعی هماهنگ باشد. از طرف دیگر میزان کاشت محصولات باید با توجه به منابع موجود در منطقه کشت و در نظر گرفتن قیمت محصولات و هزینه های تولید در جهت تامین نیازهای کشور باشد. الگوی کشت به انگلیسی Cropping Pattern ترجمه می شود .

انجام الگوی کشت صحیح در مزارع سبب ایجاد امنیت غذایی و پایداری در تولید می شود . همچنین سبب حفاظت از منابع و بالا بردن بهره مندی از فاکتورهای تولید شده لذا برای اجرای ان نیاز به متخصصین بخش جهاد کشاورزی و وزارتخانه نیرو می باشد. از طرفی برای رسیدن به الگوی مناسب کشاورزان و باغداران باید همکاری های لازم را در اجرای پروژه داشته باشند. استفاده از الگوهای کشت صحیح سبب حفظ منابع برای آیندگان می گردد و میزان مصرف انرژی و اب را به حداقل می رساند.

طراحی الگوی کشت شاخص های مهم آن:

۱) شاخص اقتصادی:

این شاخص از اصلی ترین ارکان طراحی الگوی کشت است و باید به شکلی باشد که سبب بالابردن بهره وری از منابع مانند آب و خاک و … بالاترین میزان درآمد را برای کشاورزان و باغداران داشته باشد و سود حاصل از ان سبب سرمایه گذاری و توسعه فعالیت های بخش کشاورزی گردد تا رونق اقتصادی را به همراه داشته باشد.

۲) محصولات

در طراحی الگوی کشت اقلام ضروری و مهم مانند گندم و برنج در اولویت قرار گیرند تا امنیت غذایی را به همراه داشته باشد و سبب خود کفائی کشور شود.

۳) محصولات سود اور :

بعد از اقلام ضروری طراحی الگوی کشت محصولاتی مانند پسته و زعفران که سبب سودآوری اقتصادی می شود باید کاشته شود.

 ۴) حفاظت از محیط زیست :

در طراحی الگوی کشت باید حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست در اولویت ها باشد.

۵) مصرف صحیح آب :

ایران به دلیل قرار گیری در منطقه خشک و نیمه خشک دنیا باید برای اصلاح الگوی مصرف و کاهش مصرف اب اقدامات لازم را انجام دهد.

عوامل رشد سریع گیاهان

عوامل اقلیمی که در رشد گیاه دخالت دارند شامل: نور، آب، دما، باد و رطوبت نسبی می باشد.

عامل نور: طول روز و شدت نور از جمله ویژگی مهم نور در ارتباط با اقلیم است. این دو عامل بر اثر رشد گیاه بسیار تاثیر گذار است و مهم ترین فاکتور در طراحی الگوی کشت می شود. در انتخاب گیاهان باید به این مسئله توجه ویژه ای شود زیرا ممکن است گیاه انتخابی با شرایط اقلیمی سازگار نباشد.

اثرات هوا و باران:

رطوبت و میزان بارندگی از جمله عوامل رشد است که سبب کاهش تایر نور بر گیاه شده و از خسارات احتمالی جلوگیری می کند. ولی از طرفی وجود رطوبت سبب زیاد شدن بیماری بین گیاهان می شود. شرایط ابری و کم نور نیز باعث کاهش فتوسنتز می شود. از طرف دیگر خشکی هوا سبب مرگ گیاهان و اسیب جدی به مزارع می شود. لذا برای طراحی مناسب کشت باید به فاکتورهای رشد توجه جدی شود و اطلاعات کامل از قبیل اقلیم شناسی و اب و هوا شناسی مناطق سطح کشت را قبل از کاشت محصولات جمع آوری کرد.

الگوی کشت چیست

همانطور که گفته شد الگوی صحیح کشت برنامه ای است که برای مدیریت مکانی گیاهان طراحی می شود. که طرح این الگو ها با توجه به شرایط اکوفیزیولوژیکی و مسائل اقتصادی و اجتماعی و …. تدوین می شود. طراحی و اجرای الگوی کشت مدت هاست که در جوامع پیشرفته و بسیاری از کشورهای جهان از این روش استفاده می کنند تا به کمک این روش بسیاری از مشکلات بخش کشاورزی و جنگل داری و مراتع رفع گردد. در کشور ایران در بخش کشاورزی حساسیت های لازم جهت طراحی صحیح الگوهای کشت هنوز انجام نشده است و رفع بسیاری از مشکلات این بخش بدون وجود این الگو ها میسر نخواهد بود.

تعیین الگوی بهینه کشت محصولات زراعی

با توجه به قرارگیری ایران در کمربند خشک و نیمه خشک با محدودیت های شدیدی اقلیمی روبرو است و خشکسالی از مهم ترین عوامل محدودیت های تولید بخش کشاورزی در سال های اخیر بوده است. از طرفی محدودیت هایی مانند خاک زراعی، عوامل اقتصادی، تغییرات اقلیمی، نیروی کار بخش کشاورزی از دیگر عوامل محدودیت تولید در بخش کشاورزی را چند برابر می کند. پس به دلیل وجود چنین معضلات و مشکلاتی وجود یک برنامه هدفمند و منسجم برای کشت محصولات زراعی ضرورت پیدا می کند.

طراحی و بهره گیری از این الگوها نه تنها سبب مقابله با خشکسالی و کمبود اب می گردد همچنین سبب کنترل عوامل محدود کننده در بهره برداری می شود و سبب رسیدن به توسعه پایدار و امنیت غذایی و خودکفایی می شود.

اجرای طرح با چه اهدافی روبه رو است:

۱) استفاده از محصولاتی که با شرایط اقلیمی منطقه سازگار و هم سو باشند و از طرفی از نظر اقتصادی به صرفه بوده و با حداقل امکانات بتوان سطوح زیر کشت را مدیریت کرد.

۲) کاهش خطرات تولید و بالابردن ظرفیت مقابله با محدودیت های کشت مانند خشکسالی و کمبود اب

۳) حفظ منابع تجدید شونده در بخش تولیدات کشاورزی

۴) افزایش بهره وری عوامل تولید

۵) حمایت از تولیدکنندگان و مدیریت بهتر توزیع خدمات

۶) افزایش تولید هم سو با نیازهای داخل کشور و بالابردن میزان صادرات و رقابت با دیگر کشورها در بازارهای بین المللی

7) کاهش میزان فقر و افزایش سطح درآمد کشاورزان و اشتغال زایی

8) ایجاد غذای سالم و حفظ سلامت جامعه به کمک استاندارد سازی تولید

 نتایج به دست آمده از اجرای طرح الگوی کشت

اجرای و تدوین این طرح در مناطق مختلف کشور سبب مدیریت بهتر بخش کشاورزی شده و نتایج مطلوبی را به دست می اورد که شامل:

 ۱) ایجاد کشت اکوفیزیولوژیک در مناطق زیر کشت

 2) حفظ منابع اصلی و تجدید شونده

 3) کاهش خطرات مربوط به بخش

 4) کم شدن میزان هزینه های تولید و اقتصادی تر کردن تولیدات کشاورزی

 5) رسیدن به پایداری

6) گسترش صنایع مربوط به بخش کشاورزی

تناوب کشت چیست ؟

یکی از راه های بالابردن استانداردهای مربوط به زراعت ایجاد تناوب کشت در سالهای زراعی است. کاشت گیاهان به صورت مکرر در قطعه زمین سبب افزایش میزان علف های هرز . افزایش حشرات و در نتیجه افزایش بیماری ها می گردد و خسارات زیادی را به کشاورزان تحمیل می کند. مبارزه با آفات و علف های هرز در هر سال پشت سو همو پی در پی برای یک گونه گیاهی سبب مقاوم شدن حشرات و علف های هرز و در نتیجه آلودگی محیط زیست به دلیل استفاده از سموم قوی و از بین رفتن خاک را به همراه دارد ولی با کشت متناوب محصولات به مقدار قابل توجهی این اسیب ها و خسارات به حداقل میزان خود می رسد. اگر کشاورزان تنها یک محصول را در مزارع خود پرورش دهند سبب بازده تولید و کاهش عملکرد طی سالهای متوالی سبب افزایش علف های هرز و بیماری و فرسایش خاک و … را به همراه دارد. کشاورزان برای جلوگیری از این مشکلات باید به تولید دو یا چند محصول در مزرعه اقدام نمایند و اصول کاشت تناوبی را رعایت کنند . زمان کاشت پی در پی محصولات مختلف در زمین کشاورزی را تناوب زراعی گویند. تناوب زراعی صحیح سبب بالابردن کیفیت و حفاظت از اب و خاک می گردد.

اهداف تناوب زراعی:

تناوب زراعی سبب افزایش حاصلخیزی خاک می شود زیرا کاشت محصولات یکسان به صورت متمادی در یک قطعه زمین سبب خالی شدن خاک از ماده غذایی می گردد. ولی کاشت محصولات غیر همسان سبب بازگشت مواد مغذی به خاک می شود. مانند برنج و یا پنبه. با انجام این طرح کشت می توان هر ساله بدون نیاز به آیش بندی زمین های کشاورزی را مورد بهره برداری قرار داد کاشت بقولات به دلیل حضور غدد در ریشه هایشان سبب تثبیت نیتروژن می شود. و استفاده از ان ها یک سیستم کارآمد و خوب برای تناوب زراعی محسوب می شود. یک سیستم تناوب مناسب و جدید محصولات معمولا از تناوب سویا و ذرت است.

تناوب زراعی برای کنترل آفات و بیماری مقاوم و پایدار در خاک استفاده می شود. گیاهانی که از یک خانواده کشت می شوند آفات و بیماری های یکسان دارند. پس با تغییر شرایط و موقعیت گیاه می توان بیماری ها را به حداقل رساند.

برای مثال اگرت که نوعی علف هرز است و جداسازی ان از گندم بسیار دشوار است با تناوب زراعی و کاشت گیاه متفاوت در سال بعد می توان به مقدار زیادی این علف هرز را از بین برد. در واقع این روش نوعی کنترل آفات و ایجاد کشاورزی ارگانیک بدون استفاده از سموم می باشد.

چه بکاریم تا پولدار شویم

انتخاب محصولات در تناوب زراعی بسیار محدود است پس انتخاب گیاهان مناسب برای اجرای این نوع کشت دارای اهمیت ویژه ای است. تعداد محصولاتی که ممکن است در یک سیکل تناوبی کاشته شوند محدود است . عوامل تعیین کننده در انتخاب گیاهان شامل:

مقدار استفاده مفید از زمین، پیشگیری از فرسایش خاک ، پیشگیری از رشد علف هرز ، آفتها و بیماری ها، پخش نیروهای انسانی و دستگاهها، علت اقتصادی و از همه مهم تر اقتصاد ابیاری.

اصلی ترین عامل در انتخاب محصولات برای کشت تناوب اقتصاد ابیاری است در واقع کاشت و پرورش محصولاتی که شرایط ابی یکسان داشته باشن. نیاز گیاهان به اب و همچنین در فصول مختلف مقدار ان یکسان نیست لذا کاشت محصولات مختلف در دوران های متفاوت ممکن است بحران های شدید ابی را ایجاد کند. لذا در صورت ایجاد محدودیت ها لزوم یکسال آیش زمین برای رفع این مشکلات از ضروریات است.

میزان بهره وری از زمین

دوران رشد گیاهان یکساله بین دو تا ده ماه متغیر است لذا هر چه زمان رشد گیاه بیشتر و زمان آیش فصلی و تناوب زراعی کمتر باشد میزان بهره برداری از زمین بیشتر خواهد بود. اصولا یک آیش فصلی کوتاه بین دو محصول مفید است.

از طرفی استفاده از گیاهان با ریشه ه ای عمیق سبب جذب اب و عناصر غذایی از اعماق خاک می شود که سبب کاهش هزینه شود و از آلودگی اب های زیرزمینی جلوگیری کند.

کنترل فرسایش خاک

محصولاتی که با تراکم کاشته می شوند و ارتفاع کمی دارند مثل چغندر قند , خاک دچار فرسایش بیشتری می شود. و اگر بارها از این نوع محصولات کشت شود دچار فرسایش شدید می شود. تناوب زراعی سبب استفاده از بقایای گیاهی و پوشش مناسب خاک می شود که از فرسایش ابی و بادی جلوگیری می کند.

اصلاح الگوی مصرف آب کشاورزی و متدهای آن

یکی از متدهای اصلاح الگوی مصرف اب در بخش کشاورزی علاوه بر تناوب کشت و طراحی الگوی کشت استفاده از روش به زراعی و به نژادی مثل اصلاح انواع متد کشت و یا تغییر کاربری اراضی و کاهش کاشت گیاهان پر مصرف مانند برنج و استفاده از گیاهانی که نیاز ابی کم دارند را نام برد. همچنین توسعه گلخانه ها و طراحی سیستم های آبیاری تحت فشار و ذخیره سازی روان اب های فصلی از دیگر روش های اصلاح الگوی مصرف می باشد.

یکی از مهم ترین معضلات کشاورزی در ایران گسترش کشاورزی به کمک کشت ابی بدون در نظر گرفتن موقعیت قرار گیری ایران در کمربند خشک و نیمه خشک می باشد و به دلیل بازده کم ابیاری در بخش کشاورزی مشکلات عدیده را ایجاد کرده است که دلایل ان نبود دانش کافی و شیوه های کشت سنی است .

با لایروبی نهر ها و کاهش میزان پیچ و خم مسیر ا ب و حذف علف های هرز و خار خاشاک در ابیاری سنتی تا حدودی می توان از هدر رفت اب در بخش کشاورزی جلوگیری کرد ولی راه حل درست برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و حفظ منابع آب زیر زمینی جای گزین کردن روش های جدید ابیاری است.

در روش های جدید آبیاری، می توان هم از آبهای سطحی مثل رودخانه استفاده کرد. دو روش آبیاری تحت فشار از دیگر روش های ابیاری بهتر است که شامل: آبیاری قطره ای و آبیاری بارانی. در هر دو روش آب به کمک پمپ به لوله هایی که تا پای گیاه کشیده شده است انتقال پیدا می کند.

در کشت گلخانه ای مصرف آب ده برابر کمتر ولی مقدار برداشت پانزده برابر بیشتر خواهد بود. به دلیل کمبود منابع ابی در ایران و ریسک بالای کشاورزی به خاطر بارش کم و نامنظم و مشکلات مربوط به اب های زیرزمینی استفاده از روش های نوین کشاورزی راه حل خوی برای بهبود شرایط موجود می باشد. کشت گلخانه ای که یکی از راه های اصلاح الگوی کشت محسوب می شود سبب افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و سودآوری و اشتغال زایی برای کشاورزان شده و از طرفی به میزان قابل توجهی از مصرف بی ریه اب در بخش کشاورزی جلوگیری می کند.

از دیگر روش های طراحی الگوی کشت متناسب با اقلیم هر منطقه است تا از استفاده بیش از حد از منابع ابی جلوگیری کند. برای رسیدن به الگوی کشت مناسب اقدامات زیر توصیه می شود:

• شاخص گذاری گیاهان پاییزه برای استفاده در بارش های 3 فصل سرد
• بالا بردن وسعت کشت در مناطق کنترل شده مثل گلخانه ها
• صرفه جویی استفاده از آب و بالارفتن سود دهی اقتصادی
• استفاده از گیاهانی که زمان رشد آن ها کم و مطابق با بارندگی فصلی هستند در کشت بهاره
• ابیاری زمین ها به کمک ابیاری تحت فشار مخصوصا قطره ای در زمینهای باغات و زراعی

با توجه به تنوع اقلیم در ایران استفاده از یک نوع الگوی کشت برای همه کشور کار علمی و صحیحی نیست و بازده خوبی ندارد. لذا استفاده از طرح های مختلف در هر استان به صورت مجزا با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژیکی خاص منطقه باید صورت گیرد.

بازیافت آب برای کاهش مصرف اب

آب به عنوان یکی از عوامل رشد و اصلی ترین عامل در بخش کشاورزی به حساب میاید لذا بیشترین مصرف اب در سراسر جهان در بخش ابیاری مزارع کشاورزی به حساب میاید. استفاده از پساب و فاضلاب های شهری و صنعتی، در چند سال اخیر با استقبال زیادی از جانب کشورهای پیشرفته مانند امریکا و انگلیس قرار گرفته و از اب فاضلاب برای ابیاری سطح وسیعی از اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.

فاضلاب های تصفیه شده جز منابع ابی محسوب می شوند که بدون نیاز به هزینه های زیاد به راحتی در دسترس عموم قرار می گیرند. پس می توان پساب فاضلاب های تصفیه شده را به عنوان یک منبع آب پایدار حتی در مواقع خشکسالی حساب کرد.

در کشورهای خاورمیانه مانند مراکش، اردن، عربستان، پاکستان و ایران و … که در نواحی خشک و نیمه خشک قرار گرفته اند از طرح های کاربرد مجدد فاضلاب های تصفیه شده جهت استفاده در بخش کشاورزی استفاده می نمایند. استفاده از این نوع روش ابیاری سبب کاهش استخراج اب از منابع اب زیرزمینی شده و سبب تغذیه و آبدار شدن سفره های زیرزمینی می گردد. همچنین به دلیل وجود عناصر و مواد مغذی در پساب ها میزان استفاده از کود ها را به مقدار قابل توجهی کاهش می دهد.

ارائه بهترین روش ها برای طراحی الگوی کشت و کاهش هزینه های زیاد برای کشاورزان و از طرفی ارتقای فرهنگ مصرف صحیح و بهینه آب در بخش کشاورزی نیاز به حضور متخصصین و ایجاد زیربناهای مناسب دارد که هم نیازمند بخش دولتی و هم نیازمند حضور فعال کشاورزان و متخصصین را می طلبد به گونه ای که در کشت و کار محصولات آمایش سرزمین صورت گیرد و برنامه ریزی و اجرای طرح های مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی و طراحی الگوهای صحیح کشت با بالاترین کیفیت در سراسر ایران انجام شود تا معضلات و مشکلات بخش کشاورزی به صورت چشم گیری کاهش یابد.

الگوی کشت pdf

دانلود الگوی کاشت pdf

الگوی کشت محصولات کشاورزی

الگوی کشت اصفهان | کتاب الگوی کشت | الگوی کشت استان گلستان | الگوی کشت دریاچه ارومیه | اصلاح الگوی کشت در کشاورزی | الگوی کشت استان سمنان | الگوی کشت استان فارس | الگوی کشت و تغییر اقلیم | الگوی کشت استان کرمانشاه | الگوی کشت هلند | الگوی کشت دشت قزوین | کتاب برنامه ریزی الگوی کشت